Het begin

Joods Werkdorp Nieuwe Sluis
Aan de Nieuwsluizerweg in de Wieringermeerpolder staat een groot gebouw dat in de volksmond de naam Joods Werkdorp draagt. Oudere polderbewoners weten nog van horen zeggen waar dit dorp voor staat. Ook de naam ”Jodenkamp” roept nog herinneringen op.
Maar noch over het begin, noch over het einde van dit Joods Werkdorp is veel bekend. Om te beginnen is het jaar 1933 in deze geschiedenis van cruciaal belang.

Duitsland
Op 30 januari 1933 grijpt Hitler de macht in Duitsland. Hij maakt direct een einde aan de Weimarrepubliek, een beginnende democratie en vestigt een dictatuur. Zijn politiek kenmerkt zich vanaf het begin door geweld en terreur. Hij wil de voor Duitsland vernederende uitkomsten van de eerste wereldoorlog ongedaan maken en heeft met zijn expansiepolitiek direct Centraal en Oost-Europa op het oog. Hij beschouwt het communisme en het Jodendom (en helemaal de combinatie van beide) als de grote gevaren die moeten worden uitgeroeid. Vele Joden zien direct het gevaar en nemen maatregelen, anderen merken dat een menswaardig leven in Duitsland uitgesloten wordt. Velen die kunnen, vluchten.
Waren er in 1933 ongeveer een half miljoen joden in Duitsland  -slechts 1 procent van de bevolking- in 1937 zijn er al 130.000 Duitsland ontvlucht. Vanuit ons land worden de ontwikkelingen in buurland Duitsland nauwlettend gadegeslagen. Sommige Nederlanders juichen de ontwikkelingen toe, anderen zien al snel dat het niet goed zal aflopen.

Nederland
In de pas drooggelegde polder, genaamd Wieringermeer, zijn de eerste landbouwgronden rijp voor gebruik. Verschillende arbeiderskampementen worden verlaten door de ontginners. Zo ook een paar woonbarakken in de buurt van het gehucht Nieuwesluis.
Het wachten is nu op de pachters. De directie Wieringermeer heeft ten behoeve hiervan een uitgebreide sollicitatieprocedure opgestart. Wie had toen kunnen denken dat een jaar later de Stichting Joodse Arbeid buiten deze procedure om als eerste een pachtcontract zou tekenen?

Het Joods Werkdorp Nieuwe Sluis als hachsjara-instelling
In de jaren twintig zijn in Duitsland verscheidene hachsjara-instellingen opgericht. Wie daar een interne voorbereidende opleiding op agrarisch gebied volgt kan een Palestina certificaat verkrijgen van de Britse regering. Dat geeft recht op emigratie naar  mandaatgebied Palestina. Op deze wijze houdt de Britse regering greep op het aantal immigranten dat ze wil toelaten. Een toekomst in Palestina is het streven van de zionistische beweging Maar nu de sociale en economische positie van de Joden in Duitsland al snel in het gedrang komt schrijven ook andere Joodse jongeren zich in.

Vrij snel na Hitlers machtsovername verschijnen de eerste jonge vluchtelingen, veelal om politieke redenen, in Nederland en wordt duidelijk dat er wat moet gebeuren. De Nederlandse regering hoopt en verwacht dat het verblijf in ons land een tussenstap is.
Het initiatief van prof. George van den Bergh, de oprichting van de ‘Stichting Joodse Arbeid’, speelt hier op in. De Stichting gaat op zoek naar een ruimte waar deze jongeren zich via een opleiding kunnen voorbereiden op emigratie in navolging van de hachsjara-instellingen in Duitsland. In eerste instantie naar Palestina, maar andere landen komen ook in aanmerking. De hachsjara-instellingen kunnen als voorbeeld dienen. Landbouw- en veeteelt is een groot onderdeel van deze opleiding, naast metaal- en houtbewerking. Jonge mannen en vrouwen tussen 18 en 25 jaar vormen de doelgroep. In deze ontwikkelingen speelt het Comité voor Joodse Vluchtelingen ook een rol.

De eerste paal van het gemeenschapshuis wordt geslagen, oktober 1934

Na onderhandelingen mag de Stichting de eerste boerderij, met de naam ‘Oostwaardhoeve’, in het begin 91 ha. groot, in de Wieringermeer pachten. De Stichting Joodse Arbeid houdt de naam ‘Joods Werkdorp Nieuwe Sluis’ aan. In maart 1934 arriveert een klein groepje leerlingen als kwartiermakers. Zij betrekken enkele verlaten barakken. Deze hebben 3,5 jaar dienst gedaan als onderkomen voor de grondwerkers, die de sloten, greppels en tochten groeven. Eind 1934 staan er vier barakken en een kantine vlak bij elkaar rond het Haukeshuis. De opzet is een gemeenschapshuis te bouwen als centrum van het Werkdorp waar de barakken in een halve cirkel om heen worden gebouwd. Begin 1937 vindt de opening plaats, het Werkdorp heeft zijn definitieve vorm gekregen.    

De Deventer Vereniging als individuele hachsjara-instelling
In Nederland bestond al een organisatie die zich bezighield met een vergelijkbare opleiding, maar dan op individuele basis: de Deventer Vereniging.
Over de Deventer Vereniging is meer te lezen onder de volgende link:

Deventer Joden en de ‘Deventer Vereniging’ (nljewgen.org)

Tussen de Palestina pioniers in Slootdorp en die van de Deventer waren vele contacten over en weer. Dat is later na de ontruiming van het Werkdorp van groot nut gebleken.

Lees verder:

  1. Het begin
  2. Een plek om te wonen
  3. Dagelijks leven
  4. Werkend leren
  5. Het einde